Kod operativnih zahvata na glavi i gornjem delu kičme utvrđeno je, da se bolovi u predelu glave daju izazvati podraživanjem raznih tkiva. Bolovima reaguju:
1. Velike arterije baze mozga i dure kao i proksimalni dijelovi njihovih većih ogranaka. Arterije su uglavnom osjetljive na rastezanje.
2. Veliki venozni sinusi dure kao i velike vene mozga, koje se u njih slijevaju putem »mosnih« vena.
3. Dijdovi dure na bazi lobanje, osobito u blizini venoznih sinusa, zatim falx cerebri i tentorium cerebelli.
4. Pia i arahnoidea u blizini velikih arterija na bazi mozga i proksimalnih dijelova njihovih ogranaka.
5. Mozgovni živci: n. trigeminus (V), n. glossopharyngicus (IX) i n. vagus (X) kao i njihovi kranijalni ogranci.
6. Prva tri cervikalna živca (C 1,2,3) i njihovi ogranci n. ocdpitalis maior i minor, n. auricularis magnus. Sva tkiva, koja prileže lobanji, bolno su podražljiva. Najmanje su osetljivi galea aponeurotica i velik dio periosta. Jače su osetljivi periost na čelu iznad oka, zatim mišići i fascije. Daleko najjače su bolno osetljive arterije u tim tkivima, i to ogrand a. carotis intemae (aa. frontalis media i lateralis) i arterije iz basena a. carotis ex- temae (aa. temporalis superfidalis, occipitalis, retroaurieularis, maxillaris i fadalis).
Treba naglasiti, da na podraživanje nisu izrazito bolno osetljiva ova tkiva: mozak, ependim moždanih komora, plexus chorioideus, velik dio dure, najved dio pioarahnoideje, te lobanjske kosti zajedno s njihovim venoznim spletovima i emisarijima.
Na temelju utvrđenih podataka o podražljivosti pojedinih dijelova intrakramjalnih tkiva, zatim uzevši u obzir rezultate eksperimentalnih ispitivanja i kliničku simptomatologiju, te patoanatomske nalaze kod oboljenja tih tkiva, došlo se do zaključka, da postoje osnovni faktori mehanizma za nastajanje glavobolje intrakramjalnog izvora. Kao takvi faktori navode se: istezanje (tractio), pomak (dislocatio), pritisak (pressio), upala (inflammatio) venoznih sinusa i vena mozga, arterija dure i mozga, živaca: trigeminusa, glosofaringikusa, vagusa, triju prvih cervikalnih korijena, te podražljivih delova dure i pioarahnoideje. Drugi su faktori širenje (dilatatio) i rastezanje (distensio) za bol osetljivih arterija mozga i dure. Navedeni faktori mehanizma glavobolje intrakranijalnoga izvora često se kombinuju. Misli se, da su dilatacija, distenzija, dislekadja i trakdja bolno osetljivih arterija mozga najčešći izvor glavobolje intrakranijalnoga podrijetla.
Za tkiva, koja ekstrakranijalno priležu lobanji, vrede isti ali znatno manje složeni mehanizmi. Najvažniju ulogu imaju upala, pritisak, istezanje.
Za bolje razumevanje lokalizacije bola kod raznih vrsta glavobolja osobito je važan ovaj podatak utvrđen kod operativnih zahvata: draženjem onih pre navedenih bolno podražljivih intrakranijalnih tkiva, koja se nalaze iznad tentorija, nastaje bol u raznim predelima prednjeg dela lobanje, ispred interaui ikularne linije. Tako lokalizirana bol dobija se i draženjem gornje plohe tentorija. Centripetalni putevi za bol iz navedenih mesta prolaze trigeminusom. Draženje tkiva osetljivih za bol, koja su smeštena ispod tentorija, prouzrokuje bol u stražnjem delu glave iza interaurikulame linije i u potiljku (regio nuchae). Centripetalni živčani putevi za ovu bol prolaze kroz n. glossopharyngicus i n. vagus, te kroz prva tri cervikalna korena.
Prema tome je glavobolja, kojoj uzrok leži intrakranijalno, najčešće prenesena bol u predeo lobanje udaljen od mesta izvora bola. Ta se iradijacija vrši preko moždanog debla i talamusa na temelju živčanih mehanizama slično kao i kod širenja bola, koji nastaje u organima grudnoga koša. U ovom slučaju širi se bol u razne za njih tipične segmente preko kičmene moždine. Primjer za to je iradijacija bola kod angine pektoris. U zonama iradijaranog bola na glavi može postojati osećaj raznovrsnih parestezija i bolne osetljivosti kože (Headova zona), kao i bolna osetljivost dubljih tkiva (Mackenzieova zona). Te zone mogu biti od praktične dijagnostičke važnosti. Naprotiv bolni procesi u tkivima, koja prileže lobanji, uzrokuju najčešće lokalnu glavobolju, samo na mjestu i u neposrednoj blizini bolesnog procesa, dosta često uz izrazitu lokalnu bolnu osetljivost na pritisak. No i iz tih delova može doći sekundarno do širenja bola u druge dijelove, pa i u čitavo područje glave.
U starijoj se literaturi pretpostavljalo (Head), da glavobolja može nastati kao prenesena bol i iz drugih dijelova tijela, naročito iz organa grudnoga koša, trbušne šupljine i polnih organa. Navodile su se i površne i duboke zone osetljivosti na glavi, koje bi bile karakteristične po svojoj lokalizaciji za iradijaranu bol iz pojedinih organa. Naučna ispitivanja i kliničko iskustvo u novije vrijeme pokazali su, da se takva prenesena bol može sigurno evidentirati samo kod angine pektoris i koronarne skleroze, i to u području potiljka i mandibule. Prenesena glavobolja takođe nastaje kod paraplegičara s transverzalnom mijelopatijom cervikalne ili torakalne medule spinalis. U tih bolesnika dolazi zbog poremećenog mehanizma urinacije i defekacije do retencije, te tako do jakog proširenja mokraćne bešike i debelog creva.
Misli se da podražaj iz tih dilatiranih organa uzrokuje glavobolju putem presornog refleksa u basenu kranijalnih arterija. Eksperimentalna su istraživanja pokazala, da se jakim proširenjem mokraćne bešike i debelog creva kod zdravih ljudi nije mogla izazvati glavobolja.
Osim već navedenih eksperimentalnih mogućnosti izazivanja glavobolje kod hirurških zahvata na glavi može se glavobolja eksperimentalno izazvati i na druge načine. Fenomenologija kod tih eksperimentalno izazvanih glavobolja vrlo naliči na fenomenologiju nekih kliničkih oblika glavobolje. Predpostavlja se da im je mehanizam isti ili barem sličan.
